Collectie Gelderland

De gladiatorenbeker van Nijmegen

De strijd tussen twee gladiatoren nadert een dramatisch hoogtepunt, twee andere staan klaar om hun gevecht te beginnen. Deze taferelen uit het Romeinse amfitheater staan afgebeeld op een groengeglazuurde beker van aardewerk gevonden in Nijmegen. Om het schouwspel aantrekkelijker te maken liet men in de arena verschillende typen van gladiatoren, ieder met een eigen bewapening, man tegen man met elkaar vechten. De beker uit Nijmegen toont de vier meest populaire typen in de twee meest gebruikelijke combinaties.

## Wat staat er afgebeeld? Aan één kant van de beker stormt een zwaarbewapende secutor ('achtervolger') af op een lichtbewapende retiarius. Het werpnet (retis) waarnaar de laatste is genoemd, is hij in het gevecht al kwijtgeraakt. Hij deinst terug en probeert zijn tegenstander nog met zijn drietand op afstand te houden. Aan de andere kant staan twee zwaarbewapende gladiatoren tegenover elkaar, met tussen hen in een scheidsrechter met een stok. Rechts zien we een thraex ('Thraciër'), die altijd herkenbaar is aan zijn gebogen zwaard: achter hem komt een helper ermee aangelopen. De gladiator links heeft een groter schild en een recht zwaard en stond bekend als murmillo. Wat die naam betekent, weten we helaas niet zeker. Spartacus heeft als murmillo in de arena gevochten, voordat hij met lotgenoten in opstand kwam. Boven het tafereel met de thraex en de murmillo zijn resten van een opschrift zichtbaar, met daarin de namen van de gladiatoren. Boven de Thraciër is alleen de naam IVSTVS ('de rechtvaardige') nog leesbaar. Het is niet ondenkbaar dat het opschrift met de namen verwijst naar bekende gladiatoren en de afbeelding een herinnering vormt aan een gevecht dat ooit werkelijk heeft plaatsgevonden. De twee scènes op de beker worden van elkaar gescheiden door paaltjes met bovenop een buste. De ruimte tussen de figuren is verder opgevuld met bladranken. ## Oorsprong De beker is gemaakt in Keulen, waarschijnlijk in een van de Romeinse pottenbakkerijen die daar langs de uitvalsweg naar Aken waren gevestigd, op en om de huidige Rudolfplatz. De voorstelling is na het draaien van de beker in reliëf erop aangebracht en dus niet uit een mal afgevormd. De techniek van het glazuren werd in de Romeinse tijd maar heel weinig toegepast. In Nijmegen is de beker aan iemand meegegeven in het graf. Misschien was de dode een liefhebber van de bloederige shows, waarvoor het Romeinse leger ook in Nijmegen een amfitheater had gebouwd. Van een uit onze streken afkomstige Bataaf is zelfs bekend dat hij als retiarius in de arena heeft gevochten. Zijn grafsteen is in Parma (Italië) gevonden.

Verhalen over personen en onderwerpen uit Gelderland